Kaçık Sanat Tarihi - 1 "Jan Van Eyck"

Büyük Sanatçıların Gizli Hayatları kitabından yola çıkarak hazırladığım Kaçık Sanat Tarihi yazılarının ilkiyle bugün karşınızdayım. Bugünkü konuğumuz Rönesans'ın en gerçekçi ve sıradışı isimlerinden Jan Van Eyck... Gelin, hep beraber hakkındaki birkaç bilgiye göz atalım.

Jan Van Eyck (Johannes De Eyck)

1385? - 9 Temmuz 1441

Milliyeti: Flaman

En Önemli Eseri: Arnolfini Portresi (1434)

Tekniği:Meşe Pano Üzerine Yağlı Boya

Tarzı: Kuzey Rönesans

Eserleri Şu An Nerede Görülebilir?:
National Gallery, Londra
En Meşhur Sözü:
"Jan Van Eyck buradaydı."

(Üstteki "Türbanlı Adam" tablosu ressamın muhtemel otoportresi kabul ediliyor...)

Peki nedir onu bu kadar meşhur yapan?

 Van Eyck hakkında, Flandres'da (günümüz Belçika'sının bir bölgesi) doğmuş olduğu dışında pek bir şey bilmiyoruz. Aslında bilmememiz de doğal sayılır, o zamanlar kimse oturup onun biyografisini yazacak değildi herhalde. Adını ilk kez 1422 yılında Lahey'de Hollanda Kontu'nun saray ressamı olarak çalışırken duyuyoruz.1425'te ise, Burgundy Dükü'nün sarayının en kıymetli insanı oluyor. Dükün kayıtları arasında, ressamın maaşını vaktinde ödemedikleri için personelini azarladığına dair mektuplar varmış.

 Onu asıl meşhur yapan ise "Arnolfini Portresi" isimli tablosu. Nesi var bu tablonun, neden bu kadar önemli? Adım adım inceleyelim.

Arnolfini Portresi

• Bu resmi önemli kılan ilk unsur dini olmayan konusu. Resimdekiler aziz, din kurbanı, hatta kraliyet ailesi mensubu değil, sıradan insanlar. Resimdeki kişiler hakkında ise kesin bir malumat yok. Uzun süre boyunca resmin Giovanni di Arrigo Arnolfini ile karısı Giovanni Cenami'yi gösterdiğine inanıldı, ta ki çiftin resmin üzerindeki tarihten 13 yıl sonra evlendiği anlaşılana kadar. Şimdi uzmanlar ikiye ayrılmış durumda. Kimi resmin Giovanni'yle bir önceki eşini gösterdiğini savunurken, kimi de bunun bambaşka bir Arnolfini olduğu görüşünde.
• İkinci önemli unsur ise, gerçekçilik sıra dışı. Örneklerle inceleyelim...



Kadının yüzünde ışığın tüm etkileri gözlemleniyor.

Adamın cübbesini kürk süsleri yumuşacık ve kabarık bir görüntü veriyor.

Pencereden gözüken ağaçta kirazlar çiçeklenmiş.

Portakalın yüzey ayrıntıları fazlasıyla yansıtılmış.

• Eğer tabloya dikkatli bakarsanız arka duvardaki yazıyı görebilirsiniz. "Jan Van Eyck fuit hic" (Latince) Yani "Jan Van Eyck buradaydı." Bu tarihin ilk ressam imzalarından biri. Sanatkârlar isimsiz olarak tanrıyı yüceltmek için resim yaparlardı. Van Eyck kendinden sonra gelen ressamlara, kendi önemlerinin daha fazla farkında olma hissini de bağışladı. Eserlerinin hepsinde, imzasına dikkat çekmesi onun ressam olarak kendi önemine inandığını ima ediyor.

"Jan Van Eyck buradaydı."

• Arkadaki duvarda, süslü bir çerçevede yuvarlak, dışbükey bir ayna asılı; pencereyi, çifti ve en şaşırtıcısı, kapı girişinde, tam da odanın içine bakıyor olsanız duracağınız yerde duran ve hayal meyal görünen iki figürü yansıtıyor.

Bu ayrıntı hakkında kimileri basit bir ayna çalışması olarak konuşsa da, sanat tarihçileri 15. yüzyıl
camlarının berrak görüntüler vurmayacak kadar kusurlu olduklarını ve projeksiyon fikrinin bile Rönesans
düşüncesine yabancı olduğunu söylüyorlar. Üstelik hiçbir Rönesans resim risalesi optik biliminden
söz etmiyor. Tartışma sürmekte...

Sonuç...

Gölgeleri, üç boyutlu sunumu, nasıl yapıldığı bir türlü kesinleşemeyen optik illüzyonu ve imzası olan bu resim sadece yenilikçi değil, tam anlamıyla devrimciydi. Bir adam, bir kadın ve köpeklerinin birlikteliğinden oluşan bu resmin dinsellikle uzaktan yakından alakası olmaması cabası...

Şaşırtıcı gerçek "Bayan Arnolfini"

Çoğu kişinin Arnolfini Portresi'ndeki kadını görünce tepkisi "Vay canına, bu kadın sahiden de hamile!" oluyormuş. Benim de oldu tabii. Ama kadın hamile değilmiş. Sadece günün modasına göre giyinmiş. 1400'lü yıllarda elbiselerin önünde öylesine çok kumaş varmış ki, kadınların sadece yürümek için bile kaldırması gerekirmiş. Sancılarının başlamasına beş dakika kalmış bir hali yok mu gerçekten?

Bir başka şaşırtıcı gerçek "Kayıp Küçük Kuzu"

"Gent Mihrap Resmi"nin 1950-51 yıllarındaki restorasyonu, pek çok rötuş ve kötü restorasyonu ortaya çıkardı. Uzmanlar resmin röntgeninin incelerken, Tanrı'nın Kuzusu imgesinin aşırı derecede boyandığını, özgün kuzunun beceriksiz bir taklit altında kaldığını buldular. Restoratörler eski kuzuyu ortaya çıkarma işine kuzunun kafasından başladılar, ancak Gent halkı sabırsızlandı ve restorasyon tamamlanmadan resim iade edildi. Kuzuya bugün dikkatli bakacak olursanız eğer, iki değil dört kulağı olduğunu görürsünüz!

"Dört kulaklı" Tanrı'nın Kuzusu

Benim fikrim...

Van Eyck'in resimlerinde en çok dikkatimi çeken detay meselesi oldu. Hem Arnolfini Portresi, hem de diğer birkaç resmini ayrıntılarıyla inceleyince hayran kaldığımı söylemeliyim. Bilhassa Gent Mihrap resminde öyle güzel ayrıntılar var ki hayran kalmamak elde değil. Figürler, semboller, tasvirler çok hoşuma gitti. Genel anlamda düşünürsek, sevdim mi Van Eyck'in resimlerini? Evet, sevdim. Ya siz?

İlk Kaçık Sanat Tarihi'de böylece bitiyor. Huzurlarınızdan ayrılmadan önce, yeni başlayan bu yazılar hakkında görüşlerinizi, Jan Van Eyck hakkında görüşlerinizi ya da başka herhangi bir şey hakkındaki eleştirilerinizi, isteklerinizi beklediğimi belirteyim...

Bir sonraki Kaçık Sanat Tarihi'nde konuğumu Sandro Botticelli olacak.

Görüşmek üzere :)

Kubilay